کمبود ید یکی از مشکلات اصلی سلامت جهان است. کمبود ید و اختلالات ناشی از آن از سال ها پیش یکی از مشکلات بهداشتی- تغذیه ای ایران بوده است. براسا آمار موجود در سال 1368، حدود 20 میلیون نفر از مردم کشور ما در معرض کمبود ید قرار داشتند که با توجه به پیامدهای زیانبار بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی آن، پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید در اولویت مداخلات نظام سلامت کشور قرار گرفت و به همین منظور، یددار کردن نمک های خوراکی به عنوان راهکاری اصلی در نظر گرفته شد و کلیه کارخانجات تولید کننده نمک موظف به افزودن ید به نمک های خوراکی گردیدند. حاصل 25 سال تلاش و پیگیری وزارت بهداشت در این زمینه ، کاهش شیوع گواتر از 68 درصد به 5/6 درصد بوده است.

ید چیست؟

ید یک ماده مغذی ضروری است که باید از طریق مواد غذایی به بدن برسد. حیاتی ترین نقش ید در بدن، شرکت در ساختمان هورمون های تیروئیدی می باشد. این هورمون ها در رشد و تکامل جسمی و عصبی، عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی، حفظ دمای بدن، تولید انرژی و سوخت و ساز تاثیر می گذارند. میزان ید مورد نیاز بسیار کم بوده و روزانه 150 میکروگرم است.

منابع ید:

ید به طور طبیعی در آب و خاک وجود دارد. ید مورد نیاز بدن، عمدتا از سبزی ها و گیاهانی که روی خاک حاوی ید کاشته شده اند تأمین             می شود. ولی اگر خاک منطقه ای دچار کمبود ید باشد همانند کشور ما، محصولات غذایی آن منطقه نیز از نظر این ماده مغذی فقیر خواهند بود و حتی مصرف مداوم آنها نیز نمی تواند نیاز بدن به ید را برطرف کند. بهترین منابع غذایی ید، غذاهای دریایی، به ویژه آبزیان ساکن آب های شور می باشند. البته به دلیل مصرف کم این غذاها در رژیم غذایی، معمولا ید مورد نیاز بدن از این طریق تأمین نمی شود.

عوارض کمبود ید:

کمبود ید عوارضی مانند افزایش خطر سقط جنین در مادر باردار ، اختلال رشد مغز جنین ، ناشنوایی و اختلال در تکلم ، تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی شدید جسمی و مغزی، کم کاری تیروئید ،گواتر و مهم تر از همه اختلال در قدرت یادگیری و افت تحصیلی ، خستگی و کاهش کارایی، کاهش بهره هوشی تا 5/13 امتیاز

 چطور می توان از کمبود ید پیشگیری کرد؟

بهترین راه پیشگیری از کمبود ید، افزودن آن به مواد غذایی، یا همان فرآیندی است که از آن تحت عنوان "غنی سازی" نام برده می شود. مناسبترین گزینه در میان مواد غذایی برای افزودن ید نمک می باشد ،زیرا هم ارزان قیمت است و هم اینکه معمولا هر روز توسط تمام افراد جامعه مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، بهترین و ساده ترین راه برای پیشگیری از کمبود ید، استفاده از نمک های یددار تصفیه شده می باشد.

چرا نمک دریا مصرف نکنیم؟

نمک دریا را به دلیل ناخالصی های موجود در آن نباید مصرف کرد. نمک چه به صورت استخراج از معادن سنگ نمک و چه استخراج از آب دریا و دریاچه ها حاوی ناخالصی های فراوان فلزی و غیر فلزیست. سولفات کلسیم یا گچ از جمله ناخالصی های غیر فلزی نمک است که همرنگ نمک بوده و به راحتی قابل تشخیص نیست. ناخالصی های فلزی نمک ناچیز است اما عوارض نامطلوبی همچون سرطان و مسمومیت های کشنده و آسیب به کلیه و کبد دارد. نمک های تصفیه نشده اغلب حاوی فلزات سنگینی نظیر سرب، جیوه ،کادمیوم، آرسنیک هستند. بر این اساس ،ضرورت دارد که این ناخالصی ها طی فرآیند تصفیه از نمک جدا شوند تا نمک نهایی از لحاظ وجود ناخالصی به حد استاندارد و مطلوب برسد.

بنابراین فراموش نکنیم:

• استفاده از نمک های صنعتی و صادراتی و  نمک دریا برای مصارف خوراکی ممنوع است.
• نمک های صنعتی، صادراتی و سنگ نمک فاقد ید بوده و برای مصارف خوراکی و حتی خیساندن برنج توصیه نمی شوند .
• سنگ نمک علاوه بر اینکه فاقد ید است، به دلیل انواع ناخالصی ها و آلودگی ها نباید مورد مصرف خوراکی قرار گیرد.
• همه افراد خانواده، از کودک و بزرگسال، باید نمک تصفیه شده یددار مصرف کنند.
• مصرف زیاد نمک یددار هم می تواند موجب اختلالات فراوانی از جمله افزایش فشار خون شود. به طور کلی، مقدار مصرف روزانه نمک باید کمتر از 5گرم (حدودا به اندازه یک قاشق مرباخوری) باشد که این مقدار  باید از تمام مواد غذایی روزانه تامین شود.  

در صورتی که مبتلا به پرکاری تیروئید هستید، در استفاده از نمک های یددار تصفیه شده برای به حداقل رساندن میزان ید مصرفی، نکات زیر را رعایت کنید:

• نمک را در ابتدای پخت به غذا اضافه کنید.
• سر سفره از نمکدان استفاده نکنید.
• قرار دادن نمک در معرض هوای آزاد و نور خورشید سبب از بین رفتن ید آن می شود.

   رزیتا ضیائی – کارشناس تغذیه ستاد مرکز بهداشت استهبان- پویش ملی تغذیه سالم ، بهمن 1402